پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله هدیه را با توجه به انگیزه آن به سه دسته تقسیم کرده و دسته اوّل را هدیه مکافات (مقابله)، دسته دوّم را هدیه مصانعه و دسته سوم را هدیه برای خدا نامیده است. (کافی/ ۵/ ص۱۴۱/ ح /۱)
۱. هدیه مقابله
هدیه مقابله، هدایایی است که در مقابل هدیه‌ای دیگر داده می‌شود. مَثَل معروفی می‌گوید: «کاسه جایی رود که باز آرد قدح». این نوع هدایا از دیر باز مرسوم بوده است. از آداب و رسوم برخی مناطق ایران این است که هدایایی را برای عروس و داماد می‌برند تا در آینده آنان یا خانواده‌هایشان برای عروس و دامادهای دیگر هدایایی ببرند. همچنین جمع کردن پول به عنوان هدایا در برخی از عروسی‌ها دیده می‌شود که کمک مالی به عروس و داماد است و ایشان نیز در آینده آن را با دادن هدایای نقدی و غیر نقدی جبران می‌کنند. این گونه هدایا در حقیقت، عامل آسان شدن مشکلات آغاز زندگی است و پول و امکاناتی را در اختیار عروس و داماد‌ها قرار می‌دهد.
بسیاری از هدیه‌ها چنین است. این نوع هدیه در اسلام ممنوع نیست. اما اگر موجب شود تا دیگری در محذوریت اخلاقی و مانند آن قرار گیرد و ناچار شود تا همان مقدار یا بیشتر از آن را هدیه کند، در برخی شرایط پسندیده نیست.
۲. هدیه مصانعه
مصانعه به معنای ظاهرسازی است. هدیه مصانعه، آن است که آورنده آن انگیزه‌ای جز ظاهرسازی ندارد. این ظاهرسازی به دلیل رودربایستی، خودنمایی یا برای کارسازی یا رشوه و مانند آن است..
بدترین نوع هدیه مصانعه است که انگیزه آن کارسازی است. این هدیه چیزی جز رشوه نیست. هدیه‌هایی که برای کارمندان دولت یا مسئولان و صاحب منصب‌ها به منظور کارسازی می‌برند، از این قبیل است. این گونه هدایا در روایات اسلامی، رشوه، ربا و خیانت نام گرفته و به شدّت نکوهش و حرام دانسته شده است.
۳. هدیه برای خدا
هدیه برای خدا آن است که آورنده آن نه مصانعه و ظاهرسازی می‌کند، نه آن را به عنوان مقابله می‌دهد، بلکه انگیزه‌ای جز رضای خدا از طریق خدمت و شاد کردن برادر و یا خواهر دینی خود ندارد و بدین جهت در انتخاب نوع هدیه و کیفیت آن حتماً رضای خدا را رعایت می‌کند و خود را به رنج نمی‌افکند و یا هدیه‌ای که موجب گمراهی و تباهی گیرنده است، هدیه نمی‌دهد. به طورکلی هدف او از این هدیه دادن رضای خداست و توقعی از پس آن هدیه در دل ندارد.
